Vì sao chính quyền Trung Quốc can thiệp sâu vào thị trường chứng khoán?

Một nhà đầu tư chứng khoán theo dõi màn hình hiển thị giá cổ phiếu tại một công ty môi giới ở Thượng Hải vào ngày 6 tháng 7 năm 2015. (Johannes EISELE / AFP / Getty Images)

Chiêu bài cuối cùng để duy trì quyền lực của Đảng Cộng sản Trung Quốc có thể sẽ được tung ra trên thị trường chứng khoán của nước này, khi chính quyền đang rất cố gắng vực dậy điểm sáng cuối cùng trên nền kinh tế Trung Quốc.

Sau khi thị trường tăng tốc khủng khiếp trong 12 tháng qua, cổ phiếu Trung Quốc đang trong giai đoạn bán tống bán tháo tồi tệ nhất thế giới trong nhiều năm. Cổ phiếu giảm mạnh một lần nữa trong tuần bắt đầu từ ngày 6 tháng 7, mặc dù Bắc Kinh đã đưa ra nhiều biện pháp để cắt lỗ.

Chỉ số cơ bản Shanghai Composite đã giảm 5,9% chỉ riêng trong ngày 8 tháng 7, hơn 32% giá trị cổ phiếu với trị giá hơn 3,25 nghìn tỷ USD đã bốc hơi khỏi sàn chứng khoán kể từ khi nó chạm đỉnh vào ngày 12 tháng 6. Chỉ số nhỏ hơn Shenzhen Composite đã giảm 16,2% trong tuần 29/6 – 5/7, trong khi chỉ số các công ty mới niêm yết ChiNext đã giảm 10,8%. Cả hai sàn đều đang giảm hơn 1/3 giá trị so với mức đỉnh điểm hồi tháng trước.

Thật dễ dàng để nhìn vào sự sụp đổ của thị trường Trung Quốc và nói rằng bong bóng vỡ chỉ là vấn đề về thời gian. Sự thực là như thế, đây là một thảm kịch.

Việc kiểm soát thị trường tài chính Trung Quốc luôn nằm trong tay của chính quyền, do đó, sự sụp đổ toàn phần của thị trường chứng khoán sẽ là một thất bại thảm họa đối với Đảng Cộng sản Trung Quốc. Các nhà điều hành thị trường và Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc đã gặp nhau hôm 4 tháng 7, để đưa ra các gói giải cứu thị trường chứng khoán, bao gồm cả việc ngăn chặn tất cả các kế hoạch IPO và cung cấp tài trợ không giới hạn cho công ty ký quỹ tài chính của nhà nước – Công ty Chứng Khoán Tài chính Trung Quốc.

 Bước vào năm 2015, Bắc Kinh đã phải đối mặt với triển vọng tăng trưởng kinh tế tồi tệ nhất trong hơn hai thập kỷ. Hoạt động sản xuất đình trệ và các lĩnh vực xây dựng đã từng một thời bùng nổ nay đã xẹp hơi, khiến hàng triệu lao động nhập cư mất việc.

Khuyến khích mua chứng khoán

Chính quyền xem thị trường chứng khoán đang phát triển như là một huyết mạch. Một thị trường chứng khoán ổn định và tăng trưởng đều sẽ thúc đẩy nền kinh tế tiến về phía trước. Giá cổ phiếu tăng có thể làm giảm bớt cuộc khủng hoảng tài chính của các công ty, và cho phép chính quyền địa phương và các ngân hàng nạp tiền vào kho bạc của họ. Nó cũng giúp các nhà đầu tư làm giàu và giúp những người thất nghiệp bớt phân tâm, tất cả đều nhằm thúc đẩy sự ổn định xã hội.

Trung Quốc tiếp tục nới lỏng chính sách tiền tệ và tài chính quốc gia. Chính quyền cũng thực hiện những gì họ cho là tốt nhất: Bắc Kinh chỉ thị cho các phương tiện truyền thông nhà nước khuyến khích đầu tư chứng khoán. Trong năm 2014, Tân Hoa Xã và công cụ phát ngôn của chính quyền, Nhân dân Nhật báo, liên tục đăng những bài bình luận thường nhật khuyến khích người dân tại đất nước có dân số lớn nhất thế giới nên mua cổ phiếu nhiều hơn. Trong một bài báo đăng ngày 31 tháng 8 năm 2014, Tân Hoa Xã nói rằng “sự phát triển về kinh tế và xã hội sẽ mang lại niềm tin quý báu và sự ủng hộ mạnh mẽ vào thị trường chứng khoán.”

Và người dân Trung Quốc đã làm theo. Tiền chảy vào từ các thị trường bất động sản. Số lượng tài khoản giao dịch mới mở ra trong bốn tháng đầu năm 2015 vượt trên tổng số tài khoản mở ra trong cả hai năm 2012 và 2013. Doanh thu trung bình hàng ngày, hoặc tổng giá trị cổ phiếu giao dịch của Sàn giao dịch Thượng Hải đã vượt quá 200 tỷ nhân dân tệ (33 tỷ USD), lần đầu tiên trong bốn năm vào hôm 28 Tháng 11, năm 2014. Con số này vọt lên 1 nghìn tỷ nhân dân tệ (161 tỷ USD) vào cuối tháng Tư năm 2015.

Từ ngày 1 tháng 8 năm 2014 đến ngày 12 tháng 6 năm 2015, chỉ số Shanghai Composite tăng hơn gấp đôi, tăng 136% giá trị.

Hầu hết các nhà đầu tư mới ở Trung Quốc là những người dân ít kinh nghiệm tài chính. Nhiều người tham gia bởi vì nó là mốt thời thượng, bạn bè của họ đều mua cổ phiếu, và các phương tiện truyền thông và chính phủ liên tục khuyến khích đầu tư. Những người khác, đánh hơi thấy cơ hội làm giàu, đã sử dụng tín dụng để vay tiền từ công ty môi giới để mua thêm cổ phiếu.

Sự gia tăng nhanh chóng trong thị trường chứng khoán không được xây dựng trên những nguyên tắc cơ bản, và cổ phiếu Trung Quốc đã trở thành một trong những cổ phiếu bị định giá cao nhất trên thế giới. Ngày 24 tháng 6, chỉ số Shanghai Composite giao dịch ở hệ số P/E (một hệ số chỉ mối tương quan giữa giá cổ phiếu và doanh thu) ở mức khoảng 20 lần.

Các biện pháp vô vọng 

Nhưng trong thời điểm thị trường chứng khoán suy thoái trong hai tuần qua, một số cơ chế được chính quyền đưa ra sử dụng để vực dậy thị trường đã không còn tác dụng.

Ngày 27 tháng 6, ngân hàng trung ương Trung Quốc cắt giảm lãi suất cơ bản. Sau khi những biện pháp này không mấy tác động đến thị trường, ngày 1 tháng 7, Ủy ban điều hành chứng khoán Trung Quốc (CSRC) loại bỏ một số hạn chế giao dịch ký quỹ đã đưa ra trước đó để khuyến khích đầu cơ. Sau khi thị trường tiếp tục suy giảm vào ngày 2 tháng 7, nhà điều hành Trung Quốc tuyên bố sẽ điều tra và truy tố các hành vi bán khống.

Những nỗ lực này vẫn thất bại trong việc ‘cầm máu’ thị trường, khi chỉ số Shanghai Composite giảm thêm 5,9% vào ngày 8 tháng 7.

Nhưng một số biện pháp gần đây đã thay đổi    .

Các quy định ký quỹ mới được thực hiện hôm 1 tháng 7 cho phép các nhà đầu tư sử dụng bất động sản như là một hình thức thế chấp tài sản hợp lệ cho các khoản vay ký quỹ. Điều này có nghĩa là, các nhà đầu tư đang đem sự sống của họ ra đánh bạc khi cá cược nhà cửa của họ vào thị trường chứng khoán.

Thông báo gần đây về việc điều tra hành vi bán khống chỉ là một chiêu trò của chính quyền, nhằm đáp trả tin đồn trên các diễn đàn truyền thông xã hội rằng có một số “lực lượng tư bản nước ngoài thù địch”, những người sẽ được trục lợi từ việc bán khống (Goldman Sachs và George Soros?). Trên thực tế, ngoài các nhà đầu tư có tổ chức cần bán khống để đầu tư dài hạn, có rất ít nhà đầu tư bán khống vô tội vạ ở Trung Quốc, một thực tế được CSRC xác nhận trên Sina.com hôm 30 tháng Sáu.

‘Đó là một vòng luẩn quẩn’

Nguyên nhân gốc rễ của đợt bán tháo vừa rồi là thị trường đã bùng nổ quá mức từ trước đó. Các nhà đầu tư hoảng sợ – những người đã từng đổ hết tài sản vào thị trường chứng khoán giờ lại đang bán tháo cổ phiếu của mình. Họ đang bán cổ phiếu để cứu vãn danh mục đầu tư của họ. Chúng ta biết về nguyên tắc tài chính cơ bản rằng khi có nhiều người bán hơn người mua trên thị trường, chênh lệch giữa giá mua – bán sẽ ngày càng cách biệt và cuối cùng giá cổ phiếu sẽ sụt giảm.

Khoản vay ký quỹ 2,2 nghìn tỷ nhân dân tệ (350 tỷ USD) càng làm tình hình ở Trung Quốc trầm trọng thêm. Ước tính độc lập từ Reuters cho biết khoản vay thực tế vào khoảng 645 tỷ USD bao gồm cả khoản vay từ hệ thống ngân hàng ngầm. Khoản nợ đó được thế chấp bằng cổ phiếu, và khi giá cổ phiếu giảm (làm giảm giá trị của tài sản thế chấp), nhà đầu tư phải bán ra nhiều hơn để đáp ứng margin call (Margin Call là cảnh báo gửi khách hàng đề nghị họ nộp thêm tiền khi chứng khoán dùng làm tài sản bảo đảm cho khoản vay bị giảm giá tới một giới hạn nhất định).

“Sự hoảng loạn đang lan rộng khi nhiều nhà đầu tư buộc phải thanh lý do đòn bẩy nợ tài chính. Thị trường càng suy giảm, các nhà đầu tư càng buộc phải bán ra. Đó là một vòng luẩn quẩn”, Zhou Xu, một nhà phân tích thuộc công ty Chứng khoán Nam Kinh, phát biểu với tờ Wall Street Journal.

Mất nắm tay quyền lực

Thật dễ dàng để nhìn vào sự sụp đổ thị trường Trung Quốc và nói rằng bong bóng vỡ chỉ là vấn đề về thời gian. Sự thực là như thế, đây quả là một thảm kịch.

Dân đen Trung Quốc trông cậy vào Đảng và Đảng đã hướng dẫn họ rót tiền tiết kiệm vào thị trường chứng khoán. Và bây giờ họ đang đứng trước nguy cơ mất trắng.

Những người Trung Quốc truyền thống là những người dân lao động làm việc cần cù để dành dụm tiết kiệm. Trong hàng triệu nhà đầu tư mới của Trung Quốc, đa số là công nhân nhập cư, những người về hưu, và thất học. Họ nhìn vào Đảng Cộng sản Trung Quốc, những người hướng dẫn họ rót tiền tiết kiệm vào thị trường chứng khoán.

Và bây giờ họ đang đứng trước nguy cơ mất trắng.

Ngày 4 tháng 7, Hội đồng Nhà nước Trung Quốc, ngân hàng trung ương, và CSRC được triệu tập trong một cuộc họp khẩn cấp và quyết định tạm dừng tất cả các đợt chào bán cổ phiếu (IPO) mới. Ngoài ra, hơn 21 công ty môi giới nhà nước trong đó có Công ty Chứng khoán Citic thông báo rằng họ sẽ đầu tư 15% tài sản ròng của họ, hoặc không dưới 120 tỷ nhân dân tệ (19 tỷ USD), để mua vào chứng khoán trực tiếp.

PBOC vào ngày 5 tháng 7 đã bơm 100 tỷ nhân dân tệ (16 tỷ USD) vào công ty Chứng khoán Tài chính Trung Quốc, và công bố hỗ trợ kinh phí không giới hạn, cho phép cơ quan này cung cấp thêm các khoản vay ký quỹ để tài trợ mua thêm cổ phiếu. Điều này trên lý thuyết có thể làm giảm bớt việc bán tháo để đáp ứng margin call, với cái giá phải trả là làm cho vấn đề nợ xấu đang hiện hữu của Trung Quốc ngày càng trở nên tồi tệ.

Đây là một vài phương sách cuối cùng, và tốt hơn hết Bắc Kinh nên hy vọng nó sẽ có hiệu quả. Một lá thư công khai từ năm giáo sư tài chính trong đó viết về cách chính quyền Trung Quốc phải đối phó với cuộc khủng hoảng thị trường chứng khoán, đã được đăng trên Tân Hoa Xã ngày 2 tháng 7, gọi nỗ lực ổn định của chính phủ vào tuần trước đó là “không thể lý giải nổi”. Bức thư cũng cảnh báo rằng bất kỳ sự sụp đổ nào của thị trường chứng khoán cũng sẽ rất thảm khốc đối với tầng lớp trung lưu và với “Giấc mơ Trung Quốc”, mà chính quyền không thể xem nhẹ được.

Vốn và tài sản là một trong những nắm tay quyền lực còn lại của Đảng Cộng sản Trung Quốc. Một sự sụp đổ thị trường chứng khoán cũng rất có thể kéo theo sự suy tàn của họ.

Dù sao thì với hơn 90 triệu nhà đầu tư cổ phiếu ở Trung Quốc ở thời điểm ngày 30 tháng 6, điều này cũng có nghĩa là đang có nhiều “nhà tư bản” hơn so với đảng viên Cộng sản.

Fan Yu

(Đại Kỷ Nguyên)